LOKIZ

Eguerdiko ordubatean egin daitezkeenak: ordulariari begiratu, matematikari mingaina atera, berandutxo dela pentsatu, atzoko egunkari irakurri gabeari bistadizo bat bota, bururatutako esaldi ponpoxo hori idatzi, makarroiei igeri egiten irakatsi (elkarri eskua emanda gera ez daitezen), 1100. urtera salto egin Totiren zaldi gainean, etabar, etabar, etabar eta mendira abiatu.

Bai, badakit: ez da mendira joateko oso ordu txukuna (hau da, ordu desordenatua da. Hankaz gorakoa gutxi gorabehera). Baina, halabeharrez (bai, oporretan ere halabeharrak izaten dira) etxetik hamarretan atera eta bertaratzeko aukeran dituzun hiru bideetatik ezjakintasunez (maparen gainean arrasto zuzenik motzena berau zen baina...) luzeena aukeratuz gero, mendipera eguerdiko ordubatean iristeko arriskua duzu. Eta arriskuak bete egiten dira tarteka-tarteka.

Ordulariak ordubatean harrapatu gintuen ostiralean Gastiainen (Lana ibarra Nafarroan, Arabako muga (Kanpezu) urruti ez). Herritarrekin kontutxo batzuk egin, motxilak bizkarreratu, kremaz aurpegi-sorbalda gainak zuritu eta abiatzerako ordubata eta erdiak. Eta gu mendian gora, hankaz gora.

Paraje ederra da Lokiz mendizerrakoa, harkaitz bertikaletan zintzilik irudimena dilindan kartzeko aproposa.

Bi tontor: Arnaba (1255 m) eta Otzamendi (1255 m). Arnabari bertsoa egin eta Otzamendiri (Balkoi ederra dugu/ Otzamendi gaina...) puntua sabeleratu genion:

Bost herrixkako bailara,
paretatzarren zirrara,
Lanaibar ederra zara,
mugarik muga elkar muxuka
Nafarroa ta Araba,
bien zaindari Arnaba,
begien gozagai hara!
Lokiz zoragarria da!

Arratsaldeko zazpietan egin daitezkeenak: ordulariaz ahaztu, matematika poltsikoan sartu, goiz izan daitekeela pentsatu, atzoko egunkariarekin bigarren irakurraldi bat egin, bururatutako esaldi xelebre horrek zentzu handirik ez duela errepikatu buruari, itotako makarroiekin zer egin asmatu, 1123. urteko Nafarroaren lurrak orri zuri batean marraztu, etabar, etabar, etabar eta egunpasa polit bati argazkia atera. Buruz behera.

BIGARREN PLATERAK... eta eman pedalari...

Bi lehenengo plater jateko aukera izanez gero, zertarako egon bigarrena noiz etorriko zain? Ez, ez naiz bigarren platerak jan zalea.

Liburutegira joan eta buruan zenuen liburu hori egon ez eta... itsu-itsuan eskua apalategian sartu eta... hauxe etxerako. Bai, ezuste asko ederrak izaten dira, baina.... ah! Hortxe arantza... zuk liburu hura nahi zenuen...

Telebista saio bat ikusi nahi eta saioa eskaintzen duen telebista-katea izorratuta... itsu-itsuan hatz-jolas baten ondoren... horixe ikusiko dut... ezuste asko ederrak izaten dira, baina.... ah! Hortxe arantza... zuk saio hura ikusi nahi zenuen...

Bai, harrapatu... mutil horrek harrapatu egin zaitu, inguratu zatzaio (buf! a ze komeriak!) eta... kaka! Edo neska du, edo ez zaitu gustuko, edo... eta itsu-itsuan eskua luzatu diozu... hura ere gizon ederra da... baina.... ah! Hortxe arantza... zuk bestea gogoan...

Ez, ez naiz bigarren platerak jan zalea.

Aste osoan zehar (ejem, hilabete osoan zehar) eguraldia ez da portatu. Gaiztakeriatan ibili gabe bihurrikeria txikiak egin ditu. Hori iruditu zait niri, mendi gainei txapelak jartzeko tentazioz zirika ibili zaidala. Egun bati eta hurrengoari leiho ertzetik tira egiten saiatu naiz. Baina, ezin. Eta nik mendira joan nahi. Baina, mendi gainetan busti gabe ibiltzeko aukerarik ezean... itsu-itsuan eskua luzatu eta... hortxe lagun berria... bizikleta... ezuste asko ederrak izaten dira, baina.... ah! Hortxe arantza... nik mendia nahi...



Lehenengo pedalkada (Ezkiora) tira, bigarrena (Lizarraustira) lotsati, hirugarrena (Otzaurtera) gozo, laugarrena (Altzora) ezti, bosgarrena (Olaberri eta Lazkaomendira) ilusioz, seigarrena (Araitz bailarara) muxuka, zazpigarrena (Gaintza-Larraitz-Bedaiora) maitasunez. Bai, maitemaindu egin naiz. Bizikletarekin. Kilometrotan eta kilometrotan bizikleta lagun egitearekin. Mendate luze bat, bi mendate ertain, aldapa beldurgarriak, herri bat han, 80 kilometro, herri bat harago, ipurdiko mina, pinoi txikia, plater handia... eta eman... eta eman... ezustean maiteminduta.

Portatu da. Eguraldia. Orain bi lehenengo plater ditut. Eta biak jateko aukera izanda zertarako egon bigarrenaren zain?

GOZATU

Banuen gogoa. Behar nuen. Ase, (z)urrupa. Bete, zupaka. Heldu, pittin bat bortitz, batez ere ezti. Zirrika eta laztanka ibiltzea ongi dago (oso ongi) baina, aho beteko irentsialdia eskura jarriz gero, zergatik atseden hartu? Etzanda nahiz eserita, alboka ere gaizki ez. Arrats iluntzen hasi berrian saltoka-saltoka, leiho ondoko begirada biluziei irribarretsu. Listu bustiko hatzen dantzaldien beharrik gabe azala zuritzen. Irrist egiten du irrikak, irrist egiten dit itzal betileetan korapilatuak. Jolasa da finean. Desioa. Bizioa. Banuen gogoa. Behar nuen. Ase ondorengo sentsazio hau. Gozatu dut. Izugarri.

Izan zitekeen larrujotze bero, sutsu, alimalekoa (harrapatu haut!). Izan zitekeen... azal biluzien leherketa. Banuen gogoa. Behar nuen. Egunotan egin diet hozka Julio Llamazaresen ipuin laburrei, egin diet zirri Miren Agur Meaberen olerkiei, egin diet laztan Eduardo Punseten hausnarketei, baina, banuen gogoa, behar nuen aho beteko irentsialdia neure egiteko. Hiru eguneko asea. Eskerrik asko, Andu!

Anjel Lertxundiren azken eleberria izan dut egunotan esku artean, Alberdania argitaletxeak argitaratu duen "Etxeko hautsa" liburua. Jorge (Gorka) aitari ari zaio, mundutik alde egin gabe mundualditik kanpo dagoen aitari. Hariak, hausnarketek kateatu egin naute... galdera barru zirikatzaileek oporraldia zirikatu. Ez zaik bizitza gustatzen, ala? galdetzen (erasotzen) dio aitak momentu batean semeari. Eta ni hementxe ari naiz bizitza gustuko eginarazten didatenen zerrenda egiten. Zerrendako puntuetako bat: Anjel Lertxundi irakurtzea.

Touché! Harrapatu nauk! Mila esker Andu, gozaldiarengatik!

SASTARRI-AGAUTZ-LEIZADI

Gustatzen zait ezagutzen dudan hori ezagutzen ez duenari erakustea. Orduko hartan ni han zer dela eta nengoen bergogoratzea. Beti toki berean egon den harri txiki horren azpian zer dagoen begiratzearen parekoa da. Harri ttikiagoak eta lur zatiak eta zorte pixka batekin zizare marronkaren bat azalduko zaizu. Bergogoratzean gogoratzen ez zenituen txikikeria handi horiek. Polita da bergogoratzea, batez ere gogoratze horrek bertaratzeko aukera ematen dizunean, konpainia ezberdinean, urte batzuk gehiago bizkarrean.

Lizarraustitik Lareorako bidea egin eta Errekabeltzen aurrera Aralar aldera joateko ohitura dugu. Aralarri begiratzen ere ikasi egin behar da, ordea, "balkoiak aurkitzen" eta aspaldian buruan kolpeka genuen izenari (Sastarri (989 m), sastarri, sastarri, sastarri) izana oparitzea erabaki genuen pasa den ostiralean. Leku zoragarria da "Ataungo Zirkoaren" ertz harkaiztsua. Bertsoa kantatu, gurekin jolastu nahi duenari puntua utzi ("Ataungo zirkoaren/erdian Sastarri") eta Agautz ("Paradisuak hemen/ Agautz du izena") eta Leizadi gainetara egin genuen salto.

Lizarraustitik Lareoraino
birikak arnas egarriz,
pago artean barneratu naiz
bulkada ikaragarriz,
Ataungo Zirko monumentala
agertu zait letra larriz,
Mari, Jentilak ta kobak lagun
mozkortu nahi dut Sastarriz,
adjetiboak puzten baitzaizkit
noranahi begira jarriz.

Bertso ederra, Ekaitz! Ederra kontua; bertsoa hik egin eta nik txuloan sartu! Laguntza pittin bat izan huen nire partetik ;-)

Ikusi makusi, zer ikusi? Hasten da, hasten da k-z eta bukatzen da o-z. Zer da? Eta ibili ginen bila, eta ibili ginen hotz, eta ibili ginen epelago, eta topatuko ez genuela uste genuenean, hantxe erre ginen: otsoaren aho beltzean. Ikusi makusi, zer ikusi? Hasten da, hasten da k-z eta bukatzen da o-z. Zer da? ko-ba-zu-lo. Ezkutuan lurrak ezkutatzen duen paradisuetako bat. Zutik eta makurtuta leku zirraragarrian aurrera (errespetuz, urteen joanak egin dituen monumentuak tentu handiz zainduz) bitxikeria ugari ikusteko aukera ematen duen tokia. Pixka bat barrurago, pixka bat barrurago, pixka bat etzanago, pixka bat etzanago... tentazioa, horixe sortzen du Sastarriko barrunbeak.

UZTAILAK 18

"Ze gertatzen dek? Jendea triste ikusten diat kalen..." "Gerra zetorrek motel, Afrikatio... gerra!" Amak kontatu dit oraintxe, aitonak hori kontatzen ziela. 75 urte igaro dira Afrikan (Afrikan edo...) gerra abiatu zenetik. Hirurogeita hamabost urte... hogeita sei urte ditugunoi aiton-amonen oihartzunak iristen zaizkigu, institutu garaian Historiako liburu zimurtzen hasietatik ikasitako hitz-lerro bihurriak, mahai-inguruetan entzudako iritzi festa nahasiak, isil une lausoak, begirada zimurtuak, esku zaurituak, bihotz herdoiltzen hasiak... Orain hogeita sei urte ditugunok orain dela hirurogeita hamabost urte gazte-gaztetxo zirenen bilobak gara.

Oroitzapenek hitz egiten dute. Ezinbestean. Oroitzapenak galdetu egiten ditugu. Entzun. Egiari eskua luzatzea egokitu zaigu, lurpeko isiltasunei harriak astintzea. Gorroto eta mendeku usainik gabe ondoan egotea, egia ezagutu eta etorkizunari begiratzea. Iraganari egia zor diogu.

Uztailaren 8an Pilatosen balkoian izan ginen. Urbasan zehar artzainen bidea egin eta Pilatosen balkoitik Bakedano herrira doan Portuzarra bidea genuen helburu. Balkoian, harkaitz artean, eserita egon ginen Historia entzuten, Gerra Zibileko garrasi eroriei ahotsa jartzen. Amildegiari galdetu genion. Amildegiak erantzun zigun.




Portuzarrean behera Urederrako ur majikoen ondora egin genuen salto. Malko saltarinak pentsa dezake bakarren batek. Badu zerbait berezia bai, Urederrako iturburu inguruak. Uraren kolore berdexka esperantzarena dela pentsa dezake bakarren batek. Memoriak egiari esku emanda, justizia flotagailutzat hartuta, igerian egiteko toki aproposa.

metamorfosia... JAIO? SORTU? MOZORROTU?

... eta Kafkak azken puntua idatzi zuenean (bai, puntuak ere idatzi egiten dira), zer da pentsatu zuena? Auskalo, akaso bizitzak puntuez harago aurrera egiten duela, akaso hegoak ez direla hegan egiteko beharrezko, akaso hari artean bizitza kontatzen dutenek ez dutela ipuinetan sinesten.

Har ziren eta tximeleta dira. Jaio, sortu... ez da erraza zer gertatu zaien definitzea. Errezel atzean ezkutatu eta mozorrotu egin direla iruditzen zait niri. Iñauteri itxurarik ez diot hartu orain dela hilabete eta erdi inguru etxetoki jarri nien kaxari, eta horregatik eseri natzaie ondoan orain dela hamabi bat urte ikasitako LA, RE, MI gitarra akordeak joz iñauteri-dantzaldi giroa eman nahian kaxa inguruari.

Gustatu zaie, badirudi gustatu zaiela, irribarreren bat sumatu dut hego zuri-horixken artean. Haizea libre dute hegan egiteko, baina, nahiago dute bi pauso aurrera eta hiru atzera pittin bat ibili (ibili?). Ez da tximeletarik hegaldatu. Nork daki? Ziur aski arraultzak hortxe jarri nahiko dituzte, hortxe, euren burua mozorrotu duten errezel horien artean. Hortxe.

LA, RE, MI... ibilian-ibilian pozik dirudite. Etorriko dira mozorro berriak.

TXONDORRA JOSTEN

HITZA: TXONDOR

Kateek nahi adina begi izaten dituzte. Ez naiz katezale, begiak lotuzale. Begiei, ordea, tira egiten diet... eta tira egin eta tira egin kateak osatzen ditut sarri, hitz kateak gehienetan.

Esanahia ezagutu arren, jakin-minak (zer ginatekeen jakin-minik gabe...) hiztegira eraman nau. Txondor: ....... eta bigarren adiera: gangaren erpina. To, bigarren begia: ganga. Emozionatu egin naiz, hitz berri bat niretzako. T-S-R-Q-P-O-Ñ-N-M-L-K-J-I-H-G. Ganga: basamortuko hegaztia edo arkua edo minerala inguratzen duen substantzia edo merkealdi garaiotan... ba horixe, badakizue... ganga. Lau begi gehiago kateari. Nahigabe (nahastuta ibili naiz eta...) gangar hitzera iritsi naiz. To, zazpigarren begia-> gangar: gandor.

Txondor-ganga-hegazti-arku-mineral-gandor. Segi begiko lepokoa. Nahigabean-nahigabean errima berdineko bi hitz lotu ditut bi muturretan. Magia! Ez, ibilian ibiltzea kateatu gabe.

Argazkia zertara datorren? Urbasa gainean txondor eder bat dago ikusgai. Txondor-ikazkin-txabol. Txabola bistan txondorra zuen irudimenerako. Ikazkina? Izan nintekeen ni, baina, ez dut uste ikatz-lanetarako itxura denik hori.



AFORISMOA: "Telebista hari-mataza bat da. Jokoa? Jostorratza non ezkutatuta dagoen asmatzea."


Eta josi nork egiten duen? Ez dakit, begiak edo begiradak...

Eta korapiloak nork egiten dituen? Ez dakit, kanpoak edo barruak...

Eta tira nork egiten duen? Ez dakit, hariak edo matazak...

HAN GOITIK...

Aztertu, aztertu ongi argazkia:

Eskuinaldeko kuadrilatxoa (Bidatz, Nerea Lasa, Itziar, Dani eta Nerea Oloron) "behera" begira dago. Auskalo zer duten begien bistan! Baten batek pentsa dezake Porrotx topatu dutela Aizkorrira bidean. Ezkerreko aldean hiru panpoxa eserita. Irati harri ederren baten bila (irakasleren bati ikasturte hasieran oparitzeko edo...) eta Rakel eta Ainhoa irribarre gaixto bihurri banarekin elkarri kontu kontari (ze ote dute hizpide!). Pello argazki makinari begira, ateratako argazkian denok itsusi samar gaudela eta kezkatuta! (Lasai motel, arazoa ez da eta argazkilariarena izaten!). Pelloren ondoan Andrea... jeje Andrea... ez dakit Joxe, Pablo edo Ekaitzi begira dagoen, nork egin ahalko lukeen bere irribarre polit hori! Joxe, Pablo eta Ekaitz... horiek nire hiru zaldunak... argazki makinari (hau da, niri) begira dauden bakarrak ;-)

Egindako bideaz harro, kostata baina bagoaz aurrera, poliki-poliki, tarteka bonboiak ahoratuz, bagoaz aurrera nahigabe gora goazela ohartu gabe.



Merezi izan du e, Dani? Eeeeeeee, Daniiiiii? Eeeeeeeeeeeeee, Daniiiiiiiiiiiiiiii? BAI! Ez dakit barruak zer esan dion baina, lortu dut mingainari tira egitea. Uste dut baietz, ulertu duela zergatik gustatzen zaigun horrenbeste mendira joatea, igo eta gero igotakoa jaitsi eta jaitsitakoak neke bihurtzen zaizkigun arren oin, belaun eta izterretan.

Izebaren txorixoa, txokolatea eta fruitu lehorrak eman eta hartu eta banatu eta partekatu bitartean osatu dugu bertsoa, osatu eta kantatu, kantatu eta... postontziratu, han goian, Aizkorriko (1528 m) gainean:

Zizur aldetik Aizkorriraino
bideak bildu gaitu gu,
irakasle ta gurasoekin
ikasleak buruz buru,
maldarik malda gure pausoak
amets bat zeharkatu du,
umore ona, solasaldi ta
hartu emanak helburu,
ikasturteak modu honetan
korapilatzen ditugu.

Bitxia da; zenbat eta gehiago ibili, zenbat eta aldapa gehiago igo, ahuntzarena zenbat eta gehiago egin irribarreak orduan eta zabalagoak dira. Gero eta amona mantangorri (Zizurren marigorringo?) gehiago hurbiltzen zaizkigu. Ez da seinale txarra! Aketegiraino (1549 m) iritsi gara!

Eta zer dira bi hirugarrenik gabe? Behin zerua ukitzen hasita muxukatzea onena... hain dago urdin eta hain eder eta hain gaude gustura eta mendiak nola "engantxatzen" duen"! E, Dani? Eeee, Daniiii? Eeeeeeeeee, Daniiiiiiiiiiii? BAI! Bat, bi, hiru (tontor), ... berrehun eta bi, berrehun eta hiru (amona mantangorri), ... mila bostehun eta hogeita zortzi, mila bostehun eta berrogeita bederatzi eta mila bostehun eta berrogeita hamaika (metro). Aizkorri, Aketegi eta Aitxuri:




Ipurdiko batzuk (zer da mendia ipurdikorik gabe?) hartu eta Urbiara. Sabel festa hori... norena izan da? Tokitan gelditu dira goizean goiz jandako bonboiak! Bazkaldu, behia lagun egin (Osasunako kamiseta hori...) bideo batzuk ikusi (Urbian eta telebistarik gabe! XXI.mendea!), barre egin, barre egin eta barre egin! Hamabi segundo, zortzi segundo, bost segundo, bi segundo, aupa Itziar... denok atera behar dugu eta argazkian! Pello, Dani, Ainhoa, Nerea O. (ooooooo), Rakel, Ekaitz, Andrea, Joxe, Pablo, Bidatz, Itziar, Irati, Irati eta Nerea L. (lalala lalala).




Zoragarria izan da. Bai, gaur giharretako minez izango zarete, eta zer? Zoragarria izan da.

Han goitik... begiradei egin diegu bultza, han goian... begiradak kateatu zaizkigu.

Hurrena? Txindoki, San Donato, Adi... badakit elkarrekin egun zoragarri gehiago igaroko ditugula... guraso, aiton-amon, irakasle, ikasle... berdinetik berdinera... hartu, eman, banatu, partekatu...

KRISKITIN KRASKITIN

HITZA: ARRABITA

Demagun ikasturtea ez dela oraindik amaitu, izan daiteke astearte bat, arratsaldeko zazpi eta erdiak direla demagun eta kanpoan bero-zapa egiten duela. Beroa izan daiteke 37 gradukoa edo... batek daki! Demagun egun osoa institutu barruan egin duzula eta kanpora irteteko irrika bizi duzula... bai, nahiz eta 37 gradu egin kanpoan, akaso izan zitezkeen 39ºC... Demagun atezain hiztuna dela institutu horretakoa, jatorra bai, oso jatorra, baina, hiztuna eta goizean goiz hitz egitea asko gustatzen zaiola eta eguerdian ere izugarri hitz egiten duela, baina, batez ere arratsaldeetan, kanpora irteteko irrikaz zaudenetan (bero-zapa, 39ºC egi arren), hitz egiten duela gehien. Eta orri zuriak hitzez eta toki-izenez eta datez eta musika emanaldien hitzorduez... betetzen dizkizula. Eta beroa eta irrika eta zazpiak eta erdiak izanda ere, izugarri eskertzen diozula irakasten dizun guztia. Demagun azkenean zu zarela hitz-solasari tira eta tira egiten diona.

Irati, harira! Demagun astearte sargori arratsalde luzatzen hasian hitz berri bat ikasi duzula: arrabita. Eta kontu bitxi asko dakizkien atezainak irakatsitako hitza dela hori. Demagun biolinaren bikia edo arreba edo anaia edo ahizpa izan daitekeela arrabita. Demagun oso antzekoak izan arren, ez direla berdin-berdinak (zer da berdin-berdina izatea?). Demagun XIX.mendean zaudela eta badakizula XXI.mendeko egun sargori batean baten batek zutaz hitz egingo dizula.





AFORISMOA: "Zoriona HAU da"

Filologo batek akaso gomendatuko lidake erakusleari distantzia emateko. Marrazkiak hartu du bere distantzia... bost milimetro?

Baina, niri berdina zait (edo ez, baina tira!) filologoek esaten dutena!

Esku ahurraren baitan zoriona hartu egiten da eta eman. Esku ahurraren baitan zoriona ukitu egiten da, laztandu eta irristatu eta zorabiatu eta estutu eta... Esku ahurraren baitan zoriona islatu egiten da.

Nik gertuko erakusleak maite ditut. Hau eta hemen.